Σχολικός Εκφοβισμός (bullying)

Τις τελευταίες μέρες γίνεται πολύς λόγος για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού. Πολλά ακούγονται και γράφονται. Με αφορμή τα γεγονότα που αφορούν την υπόθεση του Βαγγέλη Γιακουμάκη, πολλοί γονείς και μη καθώς και ειδικοί έχουν θορυβηθεί. Είναι σημαντικό να είμαστε ευαισθητοποιημένοι πριν το πρόβλημα μας χτυπήσει την πόρτα. Εξίσου όμως σημαντικό είναι να θέσουμε το θέμα στις πραγματικές του διαστάσεις. 

Τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός ;

Ο όρος «εκφοβισμός και βία στο σχολείο» (school bullying), όπως και ο όρος «θυματοποίηση» (victimization) χρησιμοποιούνται για να περιγράψουν μια κατάσταση κατά την οποία ασκείται εσκεμμένη, απρόκλητη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη βία και επιθετική συμπεριφορά με σκοπό την επιβολή, την καταδυνάστευση και την πρόκληση σωματικού και ψυχικού πόνου σε μαθητές από συμμαθητές τους, εντός και εκτός σχολείου. Δεν έχει καμία σχέση με τις καθημερινές συγκρούσεις των παιδιών στο σχολείο.

Είναι μια κατάσταση που αφορά όλη την ομάδα - πλαίσιο. Λανθασμένα πολλές φορές εκλαμβάνεται ως πρόβλημα μεταξύ του θύτη και του θύματος. Ωστόσο, εμπλέκονται όλα τα παιδιά, είτε στο σχολείο, είτε σε μια μικρότερη ομάδα (φροντιστήριο, παιδική χαρά κλπ) αναλαμβάνοντας ρόλους.

Οι ρόλοι

• ο θύτης 
• το θύμα
• ο παρατηρητής 
• θύτης/θύμα

Δεν αφορά μόνο την εκδήλωση της σωματικής βίας. Συνήθως αυτή είναι η μορφή που γίνεται περισσότερο αντιληπτή από όλους μας γιατί έχει εμφανή αποτελέσματα – το παιδί μπορεί να γυρίσει στο σπίτι με μελανιές, κοκκινίλες ή σκισμένα ρούχα. Δεν είναι μόνο όμως αυτό σχολικός εκφοβισμός. Μπορεί να εκδηλωθεί με πολλές μορφές.

Οι μορφές του σχολικού εκφοβισμού

•         Σωματική – κλωτσιές, σπρωξιές, μπουνιές, καταστροφή αντικειμένων, κλεψιές
•            Λεκτική – κοροϊδίες, βρισιές, εκβιασμοί
•            Κοινωνική – φήμες, αποκλεισμός από την ομάδα
•            Ηλεκτρονική (Cyberbulling)

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα σύνθετο φαινόμενο και οι αιτίες του αφορούν τόσο την κοινωνία και τα χαρακτηριστικά της όσο και την οικογένεια και τη λειτουργία της. Επίσης, όσο σημαντικές είναι οι συνέπειες για τα θύματα, τόσο είναι και για τους θύτες. Οφείλουμε να θωρακίσουμε τα παιδιά ώστε να μην γίνουν θύματα ή και να τα μάθουμε να προστατεύουν τον εαυτό τους όταν έρθουν αντιμέτωπα με μια τέτοια κατάσταση. Οφείλουμε όμως και να δράσουμε έτσι ώστε να μην δημιουργούμε θύτες.

Ο σχολικός εκφοβισμός είναι ένα σύνθετο φαινόμενο και οι αιτίες του αφορούν τόσο την κοινωνία και τα χαρακτηριστικά της όσο και την οικογένεια και τη λειτουργία της. Επίσης, όσο σημαντικές είναι οι συνέπειες για τα θύματα, τόσο είναι και για τους θύτες. Οφείλουμε να θωρακίσουμε τα παιδιά ώστε να μην γίνουν θύματα ή και να τα μάθουμε να προστατεύουν τον εαυτό τους όταν έρθουν αντιμέτωπα με μια τέτοια κατάσταση. Οφείλουμε όμως και να δράσουμε έτσι ώστε να μην δημιουργούμε θύτες.

Ο σχολικός εκφοβισμός επηρεάζει τη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών. Οι θύτες μπορεί να αναπτύξουν διαταραχές διαγωγής, επιθετικές συμπεριφορές και μελλοντικά δυσκολίες με το νόμο. Τα θύματα μπορεί να εκδηλώσουν κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές και αυτοκτονικό ιδεασμό. Επηρεάζεται η εμπλοκή τους σε μαθησιακό επίπεδο και κατ’ επέκταση η επίδοση στο σχολείο.  Τα παιδιά που είναι και θύματα και θύτες βιώνουν τις συνέπειες και των δύο καταστάσεων. Βρίσκονται στη δεινότερη θέση απ’ όλους. Οι παρατηρητές επηρεάζονται και αυτοί. Μπορεί να βιώσουν συναισθήματα αβοηθητότητας και αδυναμίας. Επίσης, βιώνουν ένα αρνητικό σχολικό κλίμα.

Υπάρχουν κάποια χαρακτηριστικά τα οποία μας δίνουν κάποιες ενδείξεις για το αν το παιδί είναι εν δυνάμει θύτης ή θύμα σχολικού εκφοβισμού.

Χαρακτηριστικά του θύτη :

Ø  Θυμώνει πολύ εύκολα

Ø  Κρίσεις πείσματος

Ø  Δεν ακολουθεί οδηγίες – παραβιάζει τους κανόνες

Ø  Θέλει να γίνεται πάντα το δικό του

Ø  Χρησιμοποιεί το θυμό και τις απειλές για να πετύχει το δικό του

Ø  Σκληρότητα απέναντι στους ανθρώπους και τα ζώα

Ø  Αδιαφορεί όταν πληγώνει κάποιον – μάλλον χαίρεται

Ø  Δεν διαθέτει ενσυναίσθηση

Ø  Δεν έχει ηθικούς ενδοιασμούς και δεν νιώθει τύψεις 

Ø  Επιθυμεί να υπερισχύει

Ø  Θέλει να έχει τον έλεγχο

Ø  Είναι επιθετικός προς τους ενήλικες

Ø  Αν και δεν είναι εμφανές διακρίνεται από ανασφάλεια, μειονεξία και μη υγιή αυτοεκτίμηση

Ø  Νιώθει ζήλια

Στοιχεία που μπορεί να φέρουν το παιδί στη θέση του θύματος :

Ø  Διακρίνεται από μη υγιής αυτοεκτίμηση

Ø  Είναι ήσυχο και ευαίσθητο

Ø  Είναι μοναχικό

Ø  Δεν υπερασπίζεται τον εαυτό του

Ø  Διακρίνεται από άγχος και ανασφάλεια

Ø  Είναι φοβισμένο

Ø  Είναι διαφορετικό

Τα παραπάνω στοιχεία αναφέρονται γιατί μπορούν να είναι ο στόχος της πρόληψης. Πολλά προγράμματα πρόληψης περιλαμβάνουν  την αντιμετώπιση των ενδείξεων. Όπως και στο σχολείο μας τα προγράμματα που υλοποιούνται στις τάξεις έχουν αυτό το σκοπό.

Στην περίπτωση που το φαινόμενο υφίσταται τότε υπάρχουν κάποιες άλλες ενδείξεις που μας λένε ότι το παιδί μας είναι θύτης ή θύμα.

Ενδείξεις θυματοποίησης

Ø  Άρνηση για το σχολείο

Ø  Συχνές απουσίες από το σχολείο

Ø  Εμφάνιση ψυχοσωματικά συμπτώματα

Ø  Δεν έχει διάθεση να συμμετέχουν σε δραστηριότητες του σχολείου

Ø  Πτώση στη μαθησιακή επίδοση

Ø  Ξαφνικές αλλαγές στη διάθεση

Ø  Έχει μελανιές και σημάδια που δεν μπορεί να εξηγήσει πώς έγιναν

Ø  Ρούχα σκισμένα

Ø  Χάνει πράγματα

Ø  Ζητάει περισσότερο χαρτζιλίκι

Ø  Αργεί να επιστρέψει στο σχολείο

Ø  Αλλάζει δρόμο από και προς το σχολείο

Ø  Χαρακτηρίζει τον εαυτό του ως χαμένο, χαζό

Ø  Έχει εφιάλτες

Ø  Κλαίει συχνά

Ενδείξεις θύτη

• Δεν παραδέχεται ότι έχει κοροϊδέψει 
• Λέει ψέματα 
• Ό,τι κάνει, το κάνει στα κρυφά
• Μπορεί να ελιχθεί και να ξεφύγει από τις δύσκολες καταστάσεις 

Παρατηρώντας τις ενδείξεις κανείς, μπορεί να αναρωτηθεί αν αυτές αναδεικνύουν μόνο το θέμα του σχολικού εκφοβισμού. Τα όσα αναφέρονται μπορεί να είναι ενδείξεις και για άλλες καταστάσεις γι’ αυτό καλό είναι πριν προβούμε σε συμπεράσματα, να διερευνήσουμε για να σιγουρευτούμε.

Όπως ήδη αναφέρθηκε οι συνέπειες είναι πολύ σημαντικές και σοβαρές για τους θύτες  και για τα θύματα.

Συνέπειες για τους θύτες :

Ø  Διακόπτουν τη φοίτηση

Ø  Αποβάλλονται από το σχολείο

Ø  Έχουν τάσεις φυγής από το σπίτι

Ø  Εξελίσσονται σε ενήλικες με αντικοινωνικές και παραβατικές συμπεριφορές

Ø  Χρήση ουσιών, κλοπές, βανδαλισμοί

Ø  Συλλήψεις και καταδίκες

Συνέπειες για τα θύματα :

Ø  Έντονο άγχος

Ø  Φοβίες

Ø  Απομόνωση

Ø  Κατάθλιψη

Ø  Σχολική αποτυχία

Ø  Η αυτοεικόνα πλήττεται

Ø  Αισθάνονται ντροπή

Ø  Δυσκολίες στη σύναψη διαπροσωπικών σχέσεων

Ø  Απόπειρες αυτοκτονίας

Ο σχολικός εκφοβισμός  είναι ένα σύνθετο και πολύ σημαντικό φαινόμενο. Ακόμα κι αν τα παιδιά μας δεν είναι θύτες ή θύματα, μας αφορά όλους. Η πλειονότητα των περιπτώσεων λαμβάνει χώρα στο σχολείο. Οι διευθυντές και ο σύλλογος διδασκόντων είναι ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι. Αν έχετε κάποιες ενδείξεις, είναι σημαντικό να επικοινωνείτε με το σχολείο, όπου μπορείτε να πάρετε καθοδήγηση και σε συνεργασία να επιλύσετε το ζήτημα. 

Πηγές :

Ε.Ψ.Υ.Π.Ε . (Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας Παιδιού και Εφήβου)

http://www.antibullyingnetwork.gr/Default.aspx

http://www.abct.org/information/?m=mInformation&fa=fs_BULLYING


 Μάκρα Σεβαστή M.Sc.

 Ψυχολόγος 

sevasti@makra.info